राम कुमार दानी

सामुदायिक विद्यालयहरूको सुधार र शिक्षाको गुणस्तर अभिवृद्धिका लागि अहिले देशभरका स्थानीय तहहरू सक्रिय भएका छन्। विद्यालय सञ्चालन, शिक्षक व्यवस्थापन र शैक्षिक योजना निर्माणको अधिकार स्थानीय तहमा आएपछि शिक्षाको स्वरूपमा नयाँ परिवर्तनको चरण सुरु भएको हो।

यस क्रममा एउटै विद्यालयमा लामो समयदेखि कार्यरत शिक्षकलाई अन्य विद्यालयहरूमा सरुवा गर्दा वर्तमान शिक्षामा अझ सुधार आएको विज्ञहरूको भनाइ छ। यसरी एउटै विद्यालयमा लामो समय पठन–पाठन गराइरहेका शिक्षकलाई अन्य विद्यालयमा सरुवा गर्न थालेपछि यस कदमलाई विद्यालयबीच सन्तुलन, अनुभव आदानप्रदान र शैक्षिक गुणस्तर सुधारको महत्वपूर्ण माध्यमका रूपमा हेरिएको छ।

एउटै ठाउँमा लामो बसाइपछि नयाँ चुनौती र उत्साह सिर्जना हुने तथ्य विगतका अनुभवहरूले देखाएका छन्। एउटै विद्यालयमा वर्षौँसम्म अध्यापन गर्दा शिक्षकमा स्थायित्व त रहन्छ, तर नयाँ सोच र नवीन विधिको प्रयोगमा कमी देखिन्छ। त्यसैले अब स्थानीय तहहरूले लामो समय एउटै विद्यालयमा अध्यापन गराइरहेका शिक्षकलाई सरुवामार्फत नयाँ वातावरण र नयाँ ऊर्जा भित्र्याउने नीति अघि सार्न आवश्यक देखिन्छ।

शिक्षा नीति विश्लेषकहरूका अनुसार, एउटै विद्यालयमा दशकौँसम्म एउटै शिक्षक रहँदा वातावरण स्थिर त हुन्छ, तर चुनौती हराउँछ। सरुवाले उनीहरूलाई नयाँ ठाउँमा नयाँ जिम्मेवारी र नयाँ प्रेरणा दिन्छ। यसले विद्यालयहरूबीच सीप, अनुभव र नवीन सोचको आदान–प्रदान हुने अपेक्षा गरिएको छ। त्यस्तै लामो समय एउटै विद्यालयमा रहेका शिक्षक सरुवासँगै अभिभावकलाई सचेत बनाएर विद्यालय सुधार गर्न सक्ने अर्को आधार मानिएको छ।

शिक्षक सरुवासँगै अहिले देशका धेरै स्थानीय तहहरूले अभिभावक चेतना अभियान पनि सञ्चालन गर्न थालेका छन्। विद्यालय–समुदाय संवाद, अभिभावक सचेतना गोष्ठी, विद्यार्थी प्रगति समीक्षा बैठकलगायतका कार्यक्रममार्फत अभिभावकको भूमिकालाई सुदृढ पार्ने प्रयास गर्दा शिक्षामा गुणस्तर आएको देखिन्छ। यसको निरन्तरताले अझ सुदृढ परिणाम दिने अनुमान गर्न सकिन्छ।

एक स्थानीय शिक्षा अधिकारीका अनुसार, विद्यालयमा सुधार ल्याउन शिक्षक मात्र होइन, अभिभावकको सोच परिवर्तन पनि जरुरी छ। त्यसैले सम्बन्धित निकायले शिक्षा र समुदायबीचको सम्बन्ध अझ बलियो बनाउन नयाँ कार्यविधि निर्माण गर्दै जानु पर्ने देखिन्छ।

देशका विभिन्न प्रदेश र पालिकाहरूमा सरुवा नीति र चेतना अभियान लागू गरिएका विद्यालयहरूले सकारात्मक नतिजा दिन थालेका छन्। विद्यार्थीहरूको नियमितता बढेको, पठन–पाठनप्रतिको रुचि बढेको र परीक्षा नतिजा सुधारोन्मुख भएको प्रतिवेदनहरू आइरहेका छन्।

शिक्षा विज्ञहरूका अनुसार सार्वजनिक विद्यालयमा गुणस्तर ल्याउन तीन मुख्य आधार छन्— पारदर्शी शिक्षक व्यवस्थापन, स्थानीय स्वामित्व र सक्रिय अभिभावक सहभागिता। यी तीन पक्ष मिल्न थालेपछि सामुदायिक विद्यालयको शिक्षामा गुणस्तर कायम हुने देखिन्छ।

समग्रमा, नेपालका सामुदायिक विद्यालयहरू अहिले परिवर्तनको यात्रामा छन्। शिक्षक सरुवा, विद्यालय सन्तुलन र अभिभावक चेतना अभियानको संयुक्त प्रयासले शिक्षा प्रणालीमा नयाँ ऊर्जा भरेको देखिन्छ।